राजुराम राउत \हुनत आजसम्म कहिकतै यसरी पत्रपत्रिकामा छापिएका अवधारणापत्र पढनु भएको छैन होला । यहाँ यसरी प्रकाशित गर्नुको पछाडि केही कारक तत्वहरु छन् त्यो बारेमा एकछिनपछि चर्चा गरौंला । सोध, अनुसन्धान र गहन अध्ययनपश्चात् तयार हुने अबधारणापत्र यसरी निःशुल्क जानकारी वा पढन पाउनु आफैंमा महत्व छ । यहाँ प्रस्तुत गर्न थालिएको अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा को अबधारणा, सञ्चालन विधि, कार्यान्वयन तरिकालगायतका पुणर् बिवरणको कार्यक्रमले तपाईहरुमा आँट र बिश्वास उत्पन्न भई आफ्नो क्षेत्रमा सञ्चालनमा ल्याउन सक्नुभो र बढीभन्दा बढी आमपाठकले लाभ उठाउन सक्नुभयो भने त्यो मेरा लागि नोवल पुरस्कार थापे सरह हुनेछ । कृपया जो जसले यो अध्ययन र मनन् गर्न पाउनु हुनेछ, आफ्नो क्षेत्र र प्रकृतिको आधारमा आवश्यकतानुसार संस्लेषण गरि स्थापना गर्ने कोशिस गर्नुहोला वा सञ्चालकलाई सदस्य बनी पुस्तक पढि दिएर सहयोग गर्नु हुनेछ भन्ने बिश्वास लिएको छु ।
अब तल पुणर् बिवरण : प्रस्तावना : आजको डिजिटल युगमा, ज्ञानको पहुँच व्यवहारिक र सुलभ तरिकाले गर्न अत्यावश्यक छ । पुस्तकालयहरू ज्ञानका भण्डार हुन्, तर सबैलाई पुस्तकालयसम्म जान सजिलो हुँदैन । अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा अवधारणाले यस बाधालाई हटाउने र पुस्तकलाई घर-घरमा पुर्याउने उद्देश्यले विकसित गरिएको हो । यसले स्थानीय समुदायका सदस्यहरूलाई सस्तो र सजिलो तरिकामा पुस्तकहरूको पहुँच दिनेछ, जसले मानव पूँजीको विकासमा योगदानसमेत पुर्याउँछ भन्ने आशासमेत राखिएको छ ।
उद्देश्य : १ः सुलभता र पहुंच : घरमा बसिरहे पनि पुस्तकको पहुँचलाई पाठकसमक्ष सुनिश्चित गर्नु ।
२ः साक्षरता र शिक्षा प्रवद्र्वन : स्थानीय समुदायमा अध्ययन र ज्ञानको महत्व फैलाउनु र समाजलाई अध्ययनशिल समाजको रुपमा निर्माण गर्नु । ३ः समुदायको संलग्नता : पाठकलाई एक स्थानमा ल्याउने र सामाजिक सञ्जालमा जोडने कडिको विकास गर्नु । सेवाको मोडेल : अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा को सेवाको मोडेल निम्न किसिमले व्याख्या गरिएको छ १ः पुस्तकको विविधता : पुस्तकालयले विभिन्न विधाका पुस्तकहरू जस्तै : कलेज पाठ्यक्रम, कथा, आत्मकथा, विज्ञान, र बाल पुस्तकहरू संकलन गर्नेछ । यसले सबै उमेरका र चासोका र साहित्यमा रुचि राख्नेसमेतका मानिसको आवश्यकताहरु पूरा गर्नेछ ।
२ः आवेदन प्रणाली : प्रयोगकर्ताले अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत् वा फेसबुक पेज (जुन सञ्चालकले उपलब्ध गराएको हुन्छ) मार्फत् पुस्तकको लागि आवेदन दिन सक्नेछन् । यसमा प्रयोगकर्ताको स्थान, पुस्तकको चयन, र डेलिभरी मिति समावेश हुनेछ । ३ः डेलिभरी प्रणाली : पुस्तकलाई सदस्यहरूको घरमा डेलिभर गर्नका लागि स्थानीय डेलिभरी ब्वाईहरू नियुक्त गरिनेछ । यसले अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा को धारणलाई समुदायमा एकता र सहकार्य स्थापित गर्न सहयोग गर्दछ । ४ः फिर्ता प्रक्रिया : पुस्तक फिर्ता गर्नका लागि प्रयोगकर्ताले भनेको मितिमा डेलिभरी व्यक्तिलाई फिर्ता गर्नेछन् । यसले पुस्तकको सही देखभाल र व्यवस्थापनमा मद्दत गर्नेछ ।
गतिविधिहरू : अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा ले विभिन्न गतिविधिहरू आयोजना गर्नेछ । १) पुस्तक सिफारिस कार्यक्रम : स्थानीय पाठकहरूको चासोका आधारमा पुस्तकमाथि सिफारिस गरिनेछ । जसले गर्दा पाठकहरुले कुन पुस्तक पढ्ने भन्ने सोचाईको झण्झटबाट मुक्ति पाउने छन् ।२ः पुस्तक चर्चा र वर्कशप : पुस्तकहरूमा आधारित वार्ता र वर्कशप- हरूको आयोजना गरिनेछ, जसले समुदायमा सन्देश र विचारको आदानप्रदान गर्न मद्दत मिल्नेछ । ३) सामाजिक सञ्जालमा प्रचार : पुस्तक र पाठकहरूको अनुभवको बारेमा सामाजिक सञ्जालमा प्रवद्र्वन गरिनेछ, जसले अन्य मानिसलाई पनि यस सेवामा संलग्न गराइनेछ ।
अपेक्षित लाभ : अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा कार्यक्रमका विभिन्न लाभहरू रहने छन् : १) ज्ञानको व्यापकता : ज्ञान र जानकारीको पहुँचलाई बढावा दिने । २) सामाजिक समावेशिता : सबै वर्गका मानिसलाई शिक्षित र साक्षर बनाउने ।
३) समुदायको सञ्जाल निर्माण : पाठकको बीचमा सामाजिक बन्धन सुदृढ गर्न समुदाय सञ्जाल निर्माण गर्ने ।
कार्यान्वयन प्रक्रिया : अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा कार्यान्वयनका लागि निम्न चरणहरू अपनाइने छ : १) स्रोत संकलन ः पुस्तकालयको लागि आवश्यक पुस्तकहरूको सूची बनाइनेछ र स्रोतहरूको संकलन गरिनेछ ।
२) अनलाइन प्लेटफर्म विकास : एक सुलभ अनलाइन प्लेटफर्म विकास गरिनेछ, जहाँ प्रयोग- कर्ताहरूले पुस्तकहरूको खोजी र अर्डर गर्न सकून् । ३) डेलिभरी नेटवर्कको स्थापना : स्थानीय डेलिभरी व्वाईहरूसँग सहकार्य गरी डेलिभरी नेटवर्कको निर्माण गरिनेछ । ४) प्रचार र जनजागरूकता : समुदायमा जागरूकता फैलाउनका लागि विभिन्न प्रचारका उपायहरू अपनाइने छन् : चुनौतीहरू र समाधान : अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा कार्यान्वयनमा आउने सम्भावित चुनौतीहरू र तिनका समाधानहरू : १) पुस्तकको अवस्थामाथि ध्यान दिनु : पुस्तक- हरूको सही देखभाल र संरक्षणका लागि सही प्रक्रियाहरू अपनाउनु पर्नेछ ।
समाधान : पुस्तकहरूको नियमित जाँच र सफाईको प्रक्रिया लागू गरिनेछ । पुस्तक खराब केरमेट र कुनै किसिमका भौतिक क्षति देखिएमा सदस्यबाटै नयाँ खरिद गराईने वा प्रकृति अनुसारको नगद जरिवाना गरिनेछ । ३) डेलिभरी समय निर्वाह गर्न : डेलिभरीमा ढिलाई हुन सक्छ । समाधान : नियमित र निर्धारित डेलिभरी समय तालिका बनाइनेछ ।
४) प्रयोगकर्ताहरूको चासो ः सबै प्रयोगकर्ताहरूको चासोमा विविधता हुन सक्छ । समाधान : प्रयोगकर्ताको फिडब्याकलाई ध्यानमा राखेर पुस्तकहरूको चयनमा परिवर्तन गर्न सकिनेछ । निष्कर्ष : अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा अव- धारणाले ज्ञानको पहुँचलाई सजिलो बनाउन, साक्षरता र शिक्षा प्रवद्र्वन गर्न, र समुदायमा एकता र सहकार्यको भावना स्थापना गर्न महत्वपूणर् भूमिका खेल्न सक्दछ ।
यसले स्थानीयस्तरमा मानिसको जीवनस्तर सुधार गर्नका लागि एउटा सशक्त माध्यमको रूपमा काम गर्नेछ । यो अवधारणालाई सफल बनाउनका लागि, स्थानीय सरकार, शैक्षिक संस्थान, र समुदायको सक्रिय सहभागिता आवश्यक
छ । द्रुत गति र आविष्कारको यो युगमा, पुस्तकालयको नयाँ ढाँचा र सेवा मोडेल अघि बढाउन अत्यावश्यक छ । हामीले पुस्तकालयलाई केवल एक शारीरिक स्थान मान्न बन्द गर्नुपर्छ, र यसलाई सबैका लागि ज्ञानको पहुँचको सशक्त साधनको रूपमा विकास गर्नुपर्छ । यस अवधारणा पत्रको माध्यमबाट, हामीले अब पुस्तकालय तपाईको दैलोमा अवधारणालाई प्रस्तुत गरेका छौं, जसले समुदायमा ज्ञानको प्रवाह र शिक्षाको स्तर सुधार्ने दिशामा ठूलो योगदान पुर्याउनेछ ।